Het is een grauwe dinsdag in Numansdorp, deze 10de november 1942.
Honderden dorpelingen drommen samen rond de stoomtram van de RTM bij de
halte in de Voorstraat. Het is onrustig, rumoerig druk. De week ervoor
hadden de berichten zich al als een lopend vuurtje verspreid door het
dorp, maar het is pas echt te geloven als het zich voor hun ogen
afspeelt. Slager Jacob Zwarenstein, 65 jaar, en zijn 5 jaar oudere zus
Antje worden op bevel van de Duitse bezetter afgevoerd.
Iedereen kent ze, de Zwarensteinen hebben aanzien in het
dorp. Maar daar staan ze dan, een koffer bij de hand. Onder begeleiding
van de dorpsagent worden ze op het trammetje gezet en rijden zo de
Hoeksche Waard uit, eerst Rotterdam, vervolgens hun ondergang tegemoet.
Het dorp blijft geslagen achter, ontzet en verbouwereerd. Drie dagen
later overlijden Jacob en Antje, samen met dorpsgenoot Nardes Morisco,
1235 kilometer verderop in vernietigingskamp Auschwitz.
Esmee van der Linden en Lisa Stam (beiden 18) hebben, samen met vier
andere leerlingen, voor hun profielwerkstuk 2 jaar lang onderzoek
gedaan naar het oorlogstrauma in de geschiedenis van het dorp. ,,Er
blijft veel onduidelijk'', vertelt Van der Linden, die inmiddels
International Studies studeert in Den Haag. ,,Wat ik vooral opvallend
vond, is hoe de deportatie verlopen is. Veel mensen stonden langs de
weg toen de Zwarensteinen weggevoerd werden. De dorps-
bewoners wisten dat ze weg gingen, maar leken niet te beseffen dat ze
nooit meer terug zouden komen naar het dorp.''
Ooggetuige
Kor van Prooyen, inmiddels 87-jaar, was erbij toen Jacob en Antje
Zwarenstein op de tram werden gezet. ,,Ik zal dat beeld nooit meer
vergeten'', zegt de ooggetuige. ,,Ik was 13. De tramhalte was vlak
tegenover mijn ouderlijk huis, waar ik nog steeds woon. Een paar
honderd man uit het dorp stond om de tram heen. Iedereen wist dat de
Zwarensteinen weggehaald werden. Maar toen de tram begon te rijden,
barstten velen in tranen uit. Zelfs mijn oudoom huilde als een klein
kind. Ik ben van mezelf al emotioneel, maar dat moment heeft enorme
impact op me gehad.''
De gebeurtenis heeft Kor tot de dag van vandaag niet losgelaten. Een
paar jaar geleden las hij voor het eerst over de struikelstenen van de
Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Hij belde direct naar Pieter van der
Meer in de hoop dat het CDA-raadslid iets voor hem kon betekenen. ,,Ik
vond dat hij dit voor het dorp moest regelen. Deze geschiedenis moet
namelijk bewaard blijven.''
Daarop is het balletje gaan rollen. Van der Meer: ,, Ik ben na de vraag
van Kor direct aan de slag gegaan. Het idee achter de struikelstenen is
dat het een burgerinitiatief is.'' Dus ging hij uitzoeken hoe deze
'monumentjes' naar Numansdorp konden worden gehaald.
Al snel werd de twee scholieren van De Willem van Oranje in
Oud-Beijerland gevraagd een handje te helpen. Esmee van der Linden: ,,
We werden benaderd door onze geschiedenisdocent, die contact had met
Pieter. We zijn gaan zoeken bij het NIOD, het Rode Kruis en in andere
archieven om zo veel mogelijk informatie op te halen. Ook hebben we
ooggetuigen geïnterviewd om een beeld te krijgen wat er die dag gebeurd
is.''
Voorbeeld
De deportatie van de Zwarensteinen en Nardes Morisco is één voorbeeld
van hoe de Joodse gemeenschap in de Hoeksche Waard tijdens de Tweede
Wereldoorlog werd uitgeroeid. In Oud-Beijerland werden 31 Joden
gedeporteerd, in Strijen 15. En de drie die vandaag in Numansdorp
worden herdacht, waren niet de enigen. Behalve juwelier Nardes werden
de overige vijf Morisco's, die het dorp al voor de oorlog hadden
verlaten, omgebracht.
Pieter van der Meer is blij dat er nu een blijvende herinnering is aan
de Joodse inwoners. ,,Deze mensen hadden aanzien. Jacob en Antje waren
graag geziene gasten. En Nardes Morisco heeft bij mensen die nu nog
leven, gaatjes geprikt voor hun oorbellen. De struikelstenen zijn niet
groot, maar heel belangrijk.''
Kor van Prooyen kan door de onthulling van de stenen het wegvoeren van
de Zwarensteinen een plek geven. ,,Ik vind het ontzettend goed wat
Esmee en Lisa hebben gedaan. Ze hebben ontzettend veel werk verzet om
dit te achterhalen. Ik ben blij dat ik dit nog mag meemaken.'' |
It's a gray day in Numansdorp, this 10th of
November 1942. Hundreds of villagers flocked together around the
steamtrolley of the RTM at the Voorstraat stop. It is nervous,
boisterous busy. The week before the rumours had spread like fire, it
spread through the village, but it is only really believable when it
plays out in front of their eyes. Butcher Jacob Zwarenstein, 65 years
old, and his 5 years younger sister Antje are being deported, as
commanded by the German occupier.
Everybody knows them. the Zwarensteinen have standing in the village.
But there they were, one suitcase in the hand. Escorted by the village
constable they are put on the trolley en ride away from the Hoeksche
Waard, to Rotterdam first, subsequently towards their demise. The
village remains strikken, stunned and dazed. Three days later Jacon and
Antje were killed, together with villager Nardes Morisco, 1235
kilometers away in death camp Auschwitz.
Esmee van der Inden en Lisa Stam (both 18 years old), together with
four other students, have investigated the wartrauma of the village for
two years, as part of their final paper for school. "A lot remains
unclear", says van der Linden, who now studies International Studies in
The Hague. "What stood out the most to me, was the way in which the
deportation was conducted. A lot of people stood beside the road when
the Zwarenstein where deported. The villagers knew that they were going
away, but it looked like they weren't aware of the fact that they
wouldn't return to the village."
Eyewitnesses
Kor van Prooyen, who is now 87 years old, was there when
Jacob and Antje were put on the trolley. "I will never forget that
image", says the eyewitness. "I was 13. The trolley stop was right
acorss from my parents home, where I still live. A couple of hundred
people from the village stood around the trolley. Everybody knew that
the Zwarenstein were taken away. But when the trolley started to ride,
many bursted out in tears. Even my great-uncle cried like a small
child. I am an emotional man, but that moment had a huge impact on me."
Kor
hasn't been able to let go of what happened till today. A few years ago
he read about the trippingstones from the German artist Gunter Deming
for the first time. He called inmediatly to Pieter van der Meer, member
of the village council, hoping he could help. "I thought he should do
attange this for the village. This part of history must be saved."
With this it all started rolling. Van der Meer:
"After Kor came to me I immediatly went ahead. The idea behind the
trippingstones is, that citizens take the initiative." So he found out
how these 'monuments' could be brought to Numansdorp.
Soon after that, the two students of the 'Willem
van Oranje' (school red.) in Oud-Beijerland were asked to help out.
Esmee van der Linden: "We were approached by our history teacher, who
was in contact with Pieter. We went to the NIOD (War Documentation
red.), the Red Cross and other archives, to get as much information as
possible. We also interviewd eyewitnesses to get a piture of what
happened that day."
Example
The deportation of the Zwarenstein and Nardes Morisco is one example of
how the Jewish community in the Hoeksche Waard was exterminated during
the Second World War. In Oud-Beijerland 31 Jews were deported, in
Strijen 15. And the three we are remembering today in Numansdorp,
weren't the only ones. Beside jeweller Morisco there were five more
Morico's, who already left the village before the war, who were all
killed.
Pieter van der Meer is happy that now there is a
lasting reminder of the Jewish citizens. "These people had standing.
Jacob and Antje were well recieved people. And Nardes Morisco had
pierced the ears of some still living villagers.The trippingstones are
not big, but very important.
The reveil of the stones enables Kor van Prooyen
to deal with the deportation of the Zwarenstein. "I think it is very
good what Esmee and Lisa have done. They worked very hard to retrieve
all this information. I am glad I am still here to witness this."
|
